Τζέιμς, Χένρι

(James, Νέα Υόρκη 1843 – Λονδίνο 1916). Αμερικανός συγγραφέας, αδελφός του φιλόσοφου Γουίλιαμ Τζέιμς. Η περιουσία που είχε συγκεντρώσει ο παππούς από τον πατέρα του, ιρλανδικής καταγωγής, του επέτρεψε άνετη ζωή. Σπούδασε στην Ευρώπη όπου έμεινε αρκετά χρόνια μαζί με την οικογένειά του, στη Γενεύη, στο Παρίσι και στη Βόννη. Μετά την επιστροφή του το 1860 στις ΗΠΑ, σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ· ένα ατύχημα του είχε προκαλέσει ένα τραύμα (για το οποίο ο Τ. κάνει αόριστους υπαινιγμούς), που συνετέλεσε στο να απομονωθεί και που δυνάμωσε την τάση του προς την παρατήρηση και την ανάλυση. Έπειτα από σύντομη διαμονή στο Λονδίνο και στην Ιταλία, έμεινε, μετά το 1875, για αρκετό διάστημα στο Παρίσι, όπου συνδέθηκε ιδιαίτερα με τον Τουργκένιεφ και τον Φλομπέρ· καρπός της γνωριμίας του με τον γαλλικό λογοτεχνικό κόσμο είναι η συλλογή κριτικών δοκιμίων Γάλλοι ποιητές και πεζογράφοι (1878). Εδώ άρχισε για τον Τ. η ζωή του ανήσυχου κοσμοπολίτη, που τον τραβούσε η γοητεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού, η οποία θα τον συγκινεί πάντα, ακόμα και όταν θα εγκατασταθεί οριστικά στην Αγγλία (επιστρέφοντας μόνο για σύντομα διαστήματα στις ΗΠΑ) έως τον θάνατό του. Η ποιητική και θεματική γραμμή του κόσμου του Τ. αποκαλύπτεται από τα πρώτα κριτικά έργα και από τα πρώτα μυθιστορήματα και διηγήματά του: έτσι στις μελέτες και στις κριτικές του που δημοσιεύτηκαν στη The Atlantic Monthly και στη The Nation, στα διηγήματα της συλλογής Ένας ένθερμος προσκυνητής (1875), στα μυθιστορήματα Ρόντρικ Χάντσον (1876), Ο Αμερικανός (1877), Νταίζυ Μίλερ (1879) έως το Πορτραίτο μιας κυρίας (1881). Ο ρεαλισμός του στρέφεται προς την εξερεύνηση της εσωτερικής ζωής, που είχαν κάνει πριν από αυτόν ο Ντίκενς και ο Χόθορν, στη λεπτομερή ανάλυση των ψυχολογικών σχέσεων, την αναπαράσταση μιας πραγματικότητας που υπάρχει μόνο ως κίνητρο καταστάσεων της συνείδησης. Τα θέματα, που ξαναγυρίζουν συνεχώς στο έργο του Τ. είναι η αντίθεση μεταξύ της αυθόρμητης και ωμής αμερικανικής ζωτικότητας και της καλλιεργημένης και εκλεπτυσμένης ευρωπαϊκής παράδοσης, η σύγκρουση μεταξύ καλλιτέχνη και κοινωνίας και το κακό, όταν το παίρνουμε όχι από ηθική αλλά από ψυχολογική άποψη. Το Πορτραίτο μιας κυρίας θα μείνει (στην πρώτη αυτή φάση της παραγωγής του T., της οποίας αποτελεί σημαντικό σταθμό) το τελειότερο μιας σειράς γυναικείων πορτρέτων, που του ενέπνευσε η εξαδέλφη του Μαίρυ Τεμπλ, για την οποία αισθανόταν, όπως φαίνεται, μια ερωτική φιλία. Η Μαίρυ Τεμπλ, που πέθανε νεότατη, είναι το πρότυπο των κοριτσιών με τη μεγάλη δίψα για τη ζωή και τραγικά στερημένων από το δικό τους μερίδιο στην εμπειρία, που ήταν τόσο αγαπητές στον T.: το πρόσωπο αυτό θα βρει μια νέα ενσάρκωση στη Μίλι Θιλ του μυθιστορήματος Τα φτερά του περιστεριού. Μετά την έκδοση μερικών άλλων μυθιστορημάτων του και έπειτα από μια αποτυχημένη δοκιμή στο θέατρο (από τη διασκευή για το θέατρο του Αμερικανού, που παίχτηκε το 1891, έως το δράμα Γκυ Ντομβίλ, που παίχτηκε με καταστροφικά αποτελέσματα το 1895 κλπ.), που τον βοήθησε αντίθετα στην επίμοχθη κατάκτηση μιας ιδανικής αφηγηματικής αντικειμενικότητας, ο Τ. έδωσε τον καλύτερο εαυτό του σε μια σειρά διηγήματα και σύντομα μυθιστορήματα, ανάμεσα στα οποία είναι Τα έγγραφα Άσπερν (1888), Η μορφή πάνω στο χαλί (1896), Ti ήξερε η Μαίζη (1897), Τα λάφυρα του Πόυντον (1897), Η αχάριστη ηλικία (1899) και η Ιερή πηγή (1901): σε πολλά από αυτά ο Τ. αναλύει σε βάθος το θέμα του κακού που στο Στρίψιμο της βίδας (1898) βρίσκει διαυγή και θαυμαστή παρουσίαση. Από τα 3 μεγάλα μυθιστορήματά του Τα φτερά του περιστεριού (1902), Οι πρεσβευτές (1903), Το χρυσό κύπελλο (1904), το πρώτο θεωρείται από πολλούς ως το αριστούργημά του. Στα έργα αυτά ξαναγυρίζουν τα βασικά θέματα της παραγωγής του Τ. με μαθηματικά υπολογισμένη δομή, με εξαίρετη τελειότητα ύφους και μορφής που χρησιμοποιεί μια σύνταξη εντελώς πρωτότυπη. Στην ίδια περίοδο ανήκουν τέλος οι πρόλογοι που έγραψε ο Τ. για την έκδοση των έργων του στην Νέα Υόρκη και που συγκεντρώθηκαν σε τόμο το 1934: Η τέχνη του μυθιστορήματος: κριτικοί πρόλογοι. Είναι μια πλήρης έκθεση των αισθητικών κριτηρίων του και μια συναρπαστική παρουσίαση της δημιουργικής προσπάθειας. Ο Αμερικανός συγγραφέας Χένρι Τζέιμς προτιμούσε τον ευρωπαϊκό από τον αμερικανικό πολιτισμό, γι’αυτό και εγκαταστάθηκε τελικά στη Μ. Βρετανία.